In de bloeiperiode van Brouwershaven bouwde men aan de haven een stadhuis en men voorzag dat in 1599 van een prestigieuze voorgevel. Het is één van de mooiste voorbeelden van Vlaamse Renaissance en opgetrokken in de stijl van Hans Vredeman de Vries.
Het stadhuis is in twee fasen gebouwd. De achterzijde van het gebouw dateert uit de vijftiende eeuw, het voorste gedeelte uit de zestiende eeuw. Vermoedelijk is de achtergevel in de beginperiode de voorzijde geweest. De toren van eertijds is verdwenen. Het feitelijke voormalige stadhuis heeft een totale grootte van 4 are en 90 centiaren. Het is traditioneel gebouwd en met leistenen gedekt. Dit prachtige pand heeft de status van beschermd monument. Ook maakt het onderdeel uit van het beschermd stadsgezicht.
In 1890 – 1891 werd het stadhuis volledig herbouwd, waarbij al het beeldhouwwerk werd vervangen. De gevel werd bekroond met een beeld, voorstellende de Barmhartigheid. Op en naast de rollagen staan zogenaamde vazen, waarvan de originelen zich in het Zeeuws Museum in Middelburg bevinden.
In de boogtrommels boven de vensters zijn ‘cartouches’ te zien. Een cartouche is een met krullen en rolwerk omlijst, meestal gebogen vlak, waarop een opschrift is aangebracht. Het jaartalschildje heeft haakvormige voluten (versiering, vaak in zandsteen). De cartouches in de boogvelden boven de onderste vensterrij zijn nog vlak en de krullen rond de wapens van Zeeland en Brouwershaven hebben meer reliëf.
Boven de deur bevindt zich in een nis een beeldje van Vrouwe Justitia. Onder het driehoekig fronton boven de ingang staat de spreuk: ‘lex republicae conservatio’ (de wet is het behoud van de republiek).
Indeling
Het monumentale pand is als volgt ingedeeld: kelderruimte, begane grond, 1e en 2e verdieping.
Kelderruimte: souterrain, voorraadruimte, toiletruimte, meterkast, bodekamer en toegang archief.
Begane grond: voorzaal en commissiekamer.
1e verdieping: portaal, burgemeesterskamer en raadzaal.
2e verdieping: zolder, gevangenisruimte.
De voorzaal dateert uit 1599 / 1600. De houten balustrade is een deel van de oude vierschaar (rechtspraak) en dateert uit het derde kwart van de zeventiende eeuw. Het stenen poortje in de hal heeft een korfboog en is afkomstig van een oud gebouw uit 1593 dat bij de kerk stond.
De balken met sleutelstukken in de voorzaal, zijn beschilderd met aardverven door middel van sjablonen. De plafondschilderingen vertonen een Vlaamse invloed.
De commissiekamer
De commissiekamer maakt onderdeel uit van de oudste achterbouw. Het heeft een gotische schouw uit het midden van de zestiende eeuw. In het plafond in de hoek naast de huidige trap ziet men nog een overblijfsel van een trapgat van het oudste gebouw. Hier was waarschijnlijk voorheen een spiltrap geplaatst.
Souterrain
De achterkant had vroeger twee trapgevels. Die zijn helaas afgebroken in 1820. Bij de laatste restauratie is aan de zuid-oost gevel op de 1e verdieping een natuurstenen kruiskozijn gevonden. Dit kruiskozijn heeft men als voorbeeld gebruikt bij de restauratie van de ramen aan de achterzijde. Onder de ronde uitbouw bevindt zich een diepe put, die vroeger als afvalput werd gebruikt.
1e verdieping
Portaal
Opvallend in dit vertrek is de mooie pijpdeur uit circa 1600 en de fraai gesneden deuromlijsting van de raadzaal. De houten panelen zijn van de vroegere keuken.
Raadzaal en burgemeesterskamer
De raadzaal bevond zich voorheen op de eerste verdieping. Aan de wanden hingen toen twee 18e eeuwse schilderijen van Dreischor met daarop het verdwenen kasteel Windenburg. Ook hing er in de raadzaal een groot schilderij van de Bredase kunstschilder Kannemans, dat de redding van de bemanning van de Oostenrijkse brik in 1852 door de loodsschokker uit Brouwershaven laat zien. Ook de voormalige burgemeesterskamer was op de 1e verdieping gesitueerd. Deze kamer maakt deel uit van het oudste gebouw en heeft ook een gotische schouw met een houten bord met inscripties (1647) compleet met namen. Onder de moerbalken zitten stenen consoles met wapenschildjes, die echter geen wapens meer vertonen. In de ‘burgemeesterkamer’ treft men twee oude deuren. Hieruit kan worden afgeleid dat dat deze kamer vroeger uit twee vertrekken bestond.
2e verdieping
Zolder en gevangenisruimte
De zolderverdieping behoort tot het oudste gedeelte van het monumentale pand. Hier treft men enkele vertrekken van de oude gevangenis aan met veel inkervingen van gevangenen in de schotten en in de deuren. De deuren van de voormalige gevangenis zijn voorzien van zware grendels. Er is nog een deurtje uit circa 1500. Ingekrast zijn onder meer afbeeldingen van schepen en van een toren. De klokkenstoel op de zolder draagt klokken uit de tijd tussen 1510 en 1641. Het uurwerk van het voormalige stadhuis dateert uit de zeventiende eeuw.
Nieuwbouw
Het voormalige stadhuis van Brouwershaven werd voor het laatst gerestaureerd in de jaren zeventig van de twintigste eeuw. In 1987/ 1988 werd een uitbreiding aan het stadhuis gebouwd. Dit was nodig omdat het monumentale stadhuis te klein was geworden voor de personele bezetting. Deze nieuwbouw kostte toen 1,7 miljoen gulden. Het nieuwe kantoorgedeelte werd traditioneel gebouwd van steen en gedekt met dakpannen. Het heeft een kelderruimte, een begane grond, een 1e, 2e en 3e verdieping en een zolderruimte. Tot 1997 waren beide naast elkaar gelegen panden in gebruik als stadhuis. Tot dat jaar was Brouwershaven namelijk een zelfstandige gemeente waartoe ook de dorpen Zonnemaire, Noordgouwe en Dreischor behoorden als ook het bosrijke Schuddebeurs en het recreatiegebied Den Osse.
Nu in gebruik als kantoor
Als gevolg van de gemeentelijke herindeling in 1997 kwam het van oorsprong middeleeuwse stadhuis van Brouwershaven leeg te staan. Dit heeft een aantal jaren geduurd. De Stichting Monumenten Schouwen-Duiveland kocht in 2001 dit prachtige pand van de gemeente Schouwen-Duiveland en is sindsdien de trotse eigenaar.
Een bestemmingsplanwijziging was noodzakelijk om het gebouw in gebruik te kunnen nemen als kantoor. Want voorheen diende het gebouw openbare en bijzondere doeleinden, waarbij het met name een sociaal-culturele functie had. Momenteel is een groot deel van dit voormalige stadhuis verhuurd als kantoor. Een credit management kantoor heeft zijn intrek genomen in dit prestigieuze object.
Calendarium
Lees ook het Calendarium van het voormalig stadhuis Brouwershaven (pdf). U kunt het lezen met Acrobat Reader. Geen Acrobat Reader? Download hier.